Nog nooit was een bedrijf uit de Duitse hoofdgraadmeter DAX door fraude omgevallen. Tot juni 2020. Toen stortte het kaartenhuis Wirecard in. Drie jaar later is het aan de strafrechter om vast te stellen wie de hoofdschuldige is in dit beursdebacle. De blik is daarbij vooral gericht op voormalig topman Markus Braun, die zelf overigens bij hoog en bij laag volhoudt dat hij onschuldig is.

Braun staat dit jaar terecht in Stadelheim bij München. De rechtszaal van deze beruchte gevangenis is speciaal gebouwd voor processen tegen terroristen, politieke misdadigers en onderwereldfiguren. De Oostenrijker heeft zichzelf ooit een “pathologische optimist” genoemd. Maar dat was voor zijn arrestatie en opsluiting.

Stoïcijns
In het grootste Europese boekhoudschandaal sinds jaren dat door een strafrechter wordt behandeld, staat Braun samen met twee andere voormalige topmanagers terecht. Ongeveer de helft van de honderd geplande procesdagen is deze zomer achter de rug.

Tegenover de rechters beantwoordde de oud-topman de vragen beleefd en geduldig. Zijn zelfverzekerdheid leek niet geleden te hebben onder het verblijf in het huis van bewaring, noteerden aanwezige rechtbankverslaggevers.

De stoïcijnse man, die zo op discretie is gesteld, had zich kunnen beroepen op zijn zwijgrecht. Maar dat deed hij niet. Braun heeft verklaringen afgelegd waarin hij ontkent ook maar iets te maken te hebben gehad met de fraude. De schuldvraag is nog niet beantwoord.

Braun was tussen 2002 en 2020 bestuursvoorzitter van Wirecard. De man met de typerende donkere coltrui wist als topman en aandeelhouder het betaalbedrijf tot grote hoogten te brengen. Maar dat succes bleek op lucht gebouwd.

De aanklagers zien in Braun de leider van een criminele organisatie die zich schuldig heeft gemaakt aan het oplichten van kredietverschaffers en beleggers. Braun wordt beschuldigd van fraude, verduistering, boekhoudkundige malversaties en marktmanipulatie. Hem hangt vijftien jaar celstraf boven het hoofd. Naast Braun staan ook twee andere topmanagers terecht: Oliver Bellenhaus en Stephan von Erffa. Een vierde sleutelfiguur, voormalig operationeel directeur Jan Marsalek, is het land ontvlucht. Hij staat op de most wanted-lijst van Interpol.

Niet overtuigd
Journalist Volker ter Haseborg is een van de auteurs van het boek Die Wirecard-Story. Voor het magazine Wirtschaftswoche verslaat hij de zittingen. Gevraagd naar zijn impressies, zegt hij: “Markus Braun wekt in de rechtszaak de indruk dat hij de domste ceo aller tijden was en dat hij de miljardenfraude in zijn bedrijf lange tijd niet heeft opgemerkt. De rechter lijkt hem niet te geloven.”

De aanloop naar de deconfiture van Wirecard was lang. Dan McCrum is de Financial Times-journalist die de fraude blootlegde en het betaalbedrijf ten val bracht. Hij beet zich al in 2014 vast in het dossier Wirecard. Over zijn onderzoek en de verbijsterende tegenwerking van het bedrijf dat zich liet bijstaan door voormalig geheim agenten, schreef hij een bestseller.

McCrum zegt desgevraagd niets te geloven van de onschuld van Braun. Hij voelt zich gesteund door de opstelling van de rechters in de procesgang tot nu toe. “De rechters lijken niet overtuigd van zijn verhaal en getuigenis. Ze trokken de logica van zijn acties herhaaldelijk in twijfel. Ik denk dat het portret van Braun in mijn boek Money Men, van een leugenaar die vecht tegen de waarheid over zijn frauduleuze en holle imperium, bevestigd zal worden in het vonnis.”

Ondoorzichtig
Een sceptische short seller uit Australië attendeerde de onderzoeksjournalist in 2014 voor het eerst op problemen bij Wirecard. Terwijl beleggers, de huisaccountant en de financiële toezichthouders nog volop geloofden in de sprookjes van het Duitse bedrijf, spitte McCrum onvermoeibaar door in de ondoorzichtige financiële verslagen en mededelingen van het bestuur.

Met Wirecard had McCrum het grootste Europese boekhoudschandaal sinds jaren te pakken. Wat de journalist en zijn bronnen in de financiële wereld al langer dachten, kwam drie jaar geleden uit. De balans bleek opgeblazen. De omzet die Wirecard via derde partijen uit het buitenland zei te halen, was vermoedelijk uit de duim gezogen.

Op 18 juni 2020 kon Markus Braun niets anders meer dan toegeven dat de 1,9 miljard euro die volgens het bedrijf op geblokkeerde bankrekeningen in Azië had moeten staan, er niet was. De berg geld heeft mogelijk zelfs nooit bestaan.

Dat er met de cijfers en de boekhouding op grove wijze is geknoeid, staat vast. Wirecard heeft volgens justitie drie miljard euro aan kredieten losgepeuterd op basis van valse cijfers. Ook ABN Amro en ING verstrekten leningen. Honderden miljoenen euro’s zijn mogelijk verduisterd voordat het bedrijf in de zomer van 2020 het loodje legde.

Te zwak
Dan McCrum volgt de rechtszaak vanaf de zijlijn. Wat ziet hij als relevante ontwikkelingen? “Een belangrijke is dat de rechtbankvoorzitter de incompetentie van EY aan de kaak heeft gesteld. Het accountantskantoor zou niet hebben gereageerd op duidelijke bewijzen van fraude.”

De Duitse toezichthouder op accountantsorganisaties heeft EY eerder dit jaar beboet en tijdelijk verboden om nieuwe klanten binnen te halen. Bovendien was de raad van commissarissen van Wirecard te zwak om tegenwicht te bieden aan topman Markus Braun. De interne en externe accountants en de afdeling compliance misten het gegoochel met cijfers, net als de financiële toezichthouders.

De controles stelden weinig voor, verklaarde het hoofd compliance in de rechtszaal. Herr Doktor Braun vond het onbelangrijk, verklaarde ze. Deze Andrea Görres werkte niettemin twintig jaar lang bij Wirecard. Terwijl het haar rol was om de regels te handhaven, erkende ze op de zitting dat ze de notulen voor de verkiezingen van de raad van commissarissen van dochter Wirecard Bank met terugwerkende kracht heeft gemaakt.

Braun wist volgens haar dat hij met vuur speelde. “Elk bestuurslid van een DAX-bedrijf staat weleens met één been in de gevangenis”, zou Braun ooit tegen de juriste gezegd hebben.

Particulieren
Op de top was Wirecard 24 miljard euro waard op de beurs. Braun voedde beleggers en analisten met mooie kwartaalrapportages en beloftes die veel particuliere beleggers aanmoedigden het aandeel te kopen. Met de vervalste cijfers wist Wirecard de beurskoers op te jagen, waarmee nieuwe beleggers werden geprikkeld om in te stappen. De mooipraterij van Braun bleek echter gebaseerd op leugens. Toen beleggers het vertrouwen begonnen te verliezen, zette Braun de beschuldigingen weg als “complete onzin”.

Sommige kredietverstrekkers, zoals Commerzbank, hadden al langer twijfels. Maar hun analisten bleven klanten wél aanraden om aandelen te kopen, wat veel particulieren ook deden. Analist Heike Pauls prees Wirecard de hemel in. De onderzoeksverhalen in de Financial Times noemde ze “nepnieuws”.

Markus Braun beweert zelf misleid te zijn door zijn eigen frauduleuze collega’s. In een eerder verhoor heeft hij nog erkend, “gefaald” te hebben. Maar in de rechtszaal zei Braun dat de fraude door anderen is gepleegd – en dan vooral door de tweede man van Wirecard, Jan Marsalek. Braun beschuldigde ook Wirecard-manager Oliver Bellenhaus, die in Dubai de baas was.

Bellenhaus verleende medewerking aan justitie met een schuldbekentenis en belastende verklaringen tegen Braun. “Niets verbindt mensen meer dan misdaden die ze samen begaan”, zei hij in een van de verhoren.

Derde partijen
Een belangrijk deel van de strafzaak draait om de door Wirecard gerapporteerde omzet via zogeheten derde partijen uit het buitenland. Volgens de aanklager is die omzet (deels) verzonnen. Braun en zijn advocaten willen aantonen dat de omzet en banktegoeden wel degelijk bestonden. Maar tot nu toe heeft de verdediging daarvoor geen bewijzen geleverd.

“Zelfs nu kunnen we nog niet met zekerheid zeggen wat deze activiteiten voorstelden”, zegt Jörn Leogrande. Deze Duitser werkte zich vanaf 2005 op als marketingmedewerker bij Wirecard tot hoofd innovatie van het betaalbedrijf. Van hem verscheen enkele jaren geleden het boek Bad Company.

Wat de voormalige insider verder verbaast over de rechtszaak, is dat er ondanks het forensisch onderzoek door KPMG en jarenlang werk door het Duitse openbaar ministerie nog steeds geen helderheid is over de geldstromen. “In tijden van digitale transacties, die sporen moeten hebben achtergelaten, hield ik dat niet voor mogelijk”, zegt hij.

Marktmanipulatie
Dat de zaak zo heeft kunnen ontsporen, valt niet alleen de daders te verwijten. Over het lakse optreden van de Duitse toezichthouders is veel geschreven. Wirecard wist de aandacht vakkundig af te leiden. De Duitse toezichthouder op de financiële markten, de Bafin, deed zelfs aangifte tegen Dan McCrum en zijn collega Stefania Palma wegens vermeende marktmanipulatie.

Het was een onzinnige aantijging. Uit data van de beurs bleek dat de shortposities tegen Wirecard vooral waren opgebouwd nadat de eerste kritische artikelen waren verschenen, niet daarvoor. Maar in plaats van achter mogelijke boekhoudfraude aan te gaan, verbood Bafin het shortsellen van Wirecard-aandelen. Ook justitie stak haar tijd en energie liever in deze aangifte van de Bafin dan in een onderzoek naar boekhoudfraude.

Door het trage optreden had operationeel bestuurder Jan Marsalek genoeg tijd om op de vlucht te slaan. Hij lijkt nog steeds van de aardbodem verdwenen, hoewel er vermoedens zijn dat hij zich in Moskou ophoudt. McCrum gelooft dat de geheimzinnige figuur, met contacten in de wereld van geheime diensten, ooit wel weer zal opduiken.

“Ik denk dat we hem nog wel zullen terugzien”, zegt hij. “Hoe en wanneer zal ook afhangen van de doodsstrijd van het Poetin-regime.” Over het terughalen van het verduisterde geld van Wirecard is de bekroonde journalist minder optimistisch. “Ik denk dat het allang uitgegeven is aan steekpenningen, wijn en het vluchten voor justitie.”

Verzonnen
Volgens de aanklacht was de helft van de omzet en meer dan 90 procent van de winst vóór belastingen van Wirecard verzonnen. Maar om alle feiten uit de tenlastelegging van ruim 400 pagina’s bewezen te krijgen, zal de aanklager opzet moeten aantonen bij “bendeleider” Braun.

Dat Braun beleggers heeft voorgelogen en halve waarheden verspreidde, lijdt weinig twijfel. “Desondanks blijft hij alle beschuldigingen ontkennen”, zegt journalist Volker ter Haseborg. “Het is moeilijk voor te stellen dat hij hier in de rechtbank mee wegkomt.”

Maar het voorliegen van de beurs is iets anders dan boekhoudfraude, onderstreept hij. “De kern van de beschuldiging is dat Braun de baas was van de Wirecard-bende, die de opdracht gaf voor de miljardenfraude en deze heeft aangestuurd. Ik ben benieuwd welk bewijs de aanklagers in de loop van het proces zullen leveren – tot nu toe is het bewijs relatief mager."

Slachtoffers
Volgens rechtbankverslaggevers van Der Spiegel is het nog mogelijk dat Braun niet de geschiedenis ingaat als megalomane oplichter maar als slachtoffer. Een zakenman die zich heeft laten verblinden door vermeend succes.

“Markus Braun zag zichzelf al vanaf het begin als slachtoffer”, zegt Jörn Leogrande over zijn voormalige baas. “Dat is ook in zijn ontslagbrief terug te lezen. In deze zaak lijken er alleen maar slachtoffers te zijn. Dat is natuurlijk heel vreemd.”

De rechtszaak over Duitslands grootste bedrijfsschandaal uit de naoorlogse geschiedenis zal naar verwachting minstens tot medio 2024 duren. Schuldeisers en gedupeerde beleggers moeten geduld hebben, en zelfs dan valt er waarschijnlijk weinig te halen. Braun heeft zijn vermogen, of wat daarvan over is, naar verluidt niet op eigen naam staan.

Dit artikel verscheen eerder in Effect nr. 7-8, 2023. Dit is het laatste artikel van Gerben van der Marel voor Effect. Tussen 2012 en 2023 schreef hij ruim honderd artikelen vanuit New York en Berlijn voor Effect.